Wat valt er te zeggen na al die anecdotes en fragmenten van dorpsgeschiedenis en familiegeschiedenis? Vergelijken we een doorsnee Maaslands dorp van nu met pakweg 100 jaar geleden, dan zijn er een aantal opmerkelijke verschillen. We mogen niet veralgemenen natuurlijk, maar er zijn toch onbetwistbaar enkele grote lijnen te herkennen. En misschien, nu we duidelijk zien waar de grenzen van onze huidige manier van leven liggen, nu we dag na dag ondervinden hoe de toekomst van onze samenleving en onze planeet bedreigd worden door onze manier van omgaan met onze omgeving, misschien kunnen we er enkele dingen uit leren om de balans terug te herstellen, wie weet.
Let wel, het was vroeger niet allemaal beter, integendeel. Maar nu we meer comfort en luxe en tijd hebben dan ooit om ons leven in te delen zoals we willen, hebben we meer kansen dan ooit tevoren om de goede aspecten van vroeger te implementeren: meer aandacht voor de natuur, voor ambacht, meer sociale verantwoordelijkheid en omgang, meer kleinschaligheid, meer authenticiteit … en dat schuilt allemaal in kleine dagelijkse beslissingen die we zelf nemen.
Levenswijze, sociaal-economisch- Leven om te werken – werken om te leven
- De mensen waren vele malen armer en leefden ongezonder, maar waren ongetwijfeld gelukkiger: er werd gezongen en gedanst, mensen hadden het gevoel dat de dingen waren zoals ze moesten zijn, dat alles traag maar zeker beter werd (een cliché, maar zoals de meeste clichés op waarheid gestoeld: kijk maar naar het aantal depressies en zelfmoorden anno 2023).
- Kleine dorpen en gehuchten met 25 à 30 families – nu het viervoud en soms het tienvoud (Eisden)
- Buiten de dorpen nog gemene grond en heide – nu alles volgebouwd (zie kadaster)
- Levenswijze (kleine landbouw, grote familie, kerkdorp, kermis en markt) bleef eeuwenlang hetzelfde – nu binnen iedere generatie fundamenteel anders
- Dagelijkse praktische dingen belangrijk – nu vind je bijna geen vaklui meer
- Dominantie van natuur – nu van technologie
- Objecten gingen een leven lang mee, werden gerepareerd en overgeërfd – nu wegwerpmaatschappij, Ikea
- Evolutie van handwerk (mandenvlechter…) naar wegwerpcultuur
- Beroepen als kleermaker, schoenmaker, brouwer > geglobaliseerde industrie en consumptiemaatschappij
- Overlevingslandbouw en seizoensarbeid > grootschalige geïndustrialiseerde en kapitaalsintensieve landbouw
- 20ste eeuw: meer en meer overheidsjobs, aanzien, pensioen… (bompa, nonk Zjang, opa…)
- Het gezag van burgemeester pastoor dokter – ontvoogding, iedereen heeft het op social media voor het zeggen
- Geopolitieke lappendeken vs. Europa
- Schaarste en relatieve armoede vs. overvloed voor 90% vd bevolking
- Privacy: vroeger heilig, nu overal camera’s en big data …
- Mensen leefden in het wel en wee van iedere dag, nu leven mensen overal en eender wanneer behalve in het nu: op social media, in games, in toekomstplannen, in the metaverse, second life…
Informatie - Vroeger: traag en summier krantennieuws, veel dagelijkse petite histoire (grote vis gevangen, ongeluk, diefstal, winst in het spel, mislukte oogst…) cf De Eendracht
- Nu: de Grote Geschiedenis dringt iedere dag onze smartphones en tv schermen en dus breinen binnen, kakelvers en onbegrijpelijk
- Toegang tot kennis zeer beperkt – nu via internet, inclusief fake news
- Van woordcultuur naar beeldcultuur, er wordt minder en minder gelezen, we worden overspoeld door beelden (al dan niet echte)
Onderwijs - 50% analfabetisme midden 19de eeuw, de koster moest onderrichten maar was er vaak niet toe in staat
- Democratisering van het hoger onderwijs in de jaren 1960, nu weer achteruitgang
Gezondheid - Vroeger: vet eten, honger, grote plaag alcoholisme, roken… gemiddelde levensverwachting laag
- Nu: we weten al dat we ziek zijn voor we het voelen, honderdjarigen en gouden bruiloften bij de vleet cf. eeuwfeest voor vrouw Hartert ca. 1948, nu wordt dat amper nog gevierd
Sex, sexuele voorlichting en anticonceptie - Van het andere geslacht als taboe tot Tinder en een alomtegenwoordige pornocultuur, ook in mainstream media (Temptation Island…)
- Vaak 9 tot 11 kinderen (kindersterfte!) – max. 3 of 4
- Trouw in goede en kwade tijden – seriële monogamie
- Hedonisme, pronken met het uiterlijk – schroom over het lichamelijke
- Een volstrekt andere visie op lichaamsbeharing; vroeger natuurlijk en normaal, nu vies en te verwijderen.
Het gezin - Economische entiteit (19de eeuw), als hoeksteen vd samenleving (tot 1970), nu steeds meer singles …
- Grote familie, zorgen voor de zwakkeren – individualisme
- Families bleven eeuwenlang op dezelfde plaats – nu mobiliteit wereldwijd
Religie - Religie centraal – entertainment centraal (tv, games…)
- Godsdienst bepaalde tot de kleinste gebeurtenissen (biechten, verlovingscursus, dagelijkse mis, novenen, doen en laten) – nu is godsdienst een hoogst persoonlijke kwestie
- Vrije val van gezag en status kloosterzusters en priesters na Vaticanum II (cf Soeur Sourire)
Landsverdediging en veiligheid - Van loteling en legerdienst tot louter beroepsleger onder de NAVO paraplu
- Van “de politie, je vriend” tot “de politie, je uitdager”: altijd maar meer blauw op straat, steeds agressiever houding van veiligheidsdiensten
Grenzen - Douane en zelfs controles op iedere brug > Europa en geglobaliseerde wereld
Communicatie en mobiliteit - Voor 1800 was de Maas de belangrijkste verkeersader, nu kanaal spoorweg en Rijksweg
- Eén telefoon en twee autos in heel Eisden 1900 > smartphones en twee autos per gezin
- Vrijwel alles te voet of te fiets – auto trein vliegtuig
- Uitstappen naar Scherpenheuvel en Banneux > wereldreizen
Diversiteit - Tot 1930: angst en afkeer van vreemdelingen (Bohemers en Joden – dieven en christusmoordenaars) >< nu: diversiteit
- Van taboe op homosexualiteit tot LBGTQIA+
Democratie: - Van mannelijke oligarchie tot algemeen enkelvoudig stemrecht, versmacht door dominantie partijpolitiek
Ethiek - streven naar een braaf en sociaal “goed” leven – individueel hedonisme
- omgang met dieren en dierenrechten (eendenwerpen op de kermis…) > kattenfluisteraar
Klimaat - duidelijke seizoenen en jaarlijkse min of meer regelmaat – steeds hoger oplopende temperaturen en onvoorspelbare stormen
- ondanks alle plannen voor het tegendeel altijd maar grotere druk op de open ruimte en de natuur
Niet veralgemenen!
